İlginç bir terim olsa da tehlikeli ve bir o kadar da faydalı bir mineral olan bu madde, asbest nedir? Isıya, aşınmaya ve kimyasal maddelere hayli mukavemet gösteren lifli bir yapıya sahip kanserojen bir mineral olan asbest, toplum arasında gök toprak, çelpek, ak toprak, çorak toprak, ceren yahut höllük toprağı gibi ifadelerle adlandırılır.
ASBEST’İN YAPISI NASILDIR?
Asbest, Doğada doğal olarak bulunan ve lifli bir yapıda olan bir mineral kümesine verilen müşterek isimdir. Asbest grubunda bulunan minerallerin genel özelliği iğsi yapıda olmalarıdır.
İğsi ve lifsi minerallerin boy ve en oranı 3’ten büyüktür. Yani uzunlukları enlerinden en az 3 kat uzundur. Asbest mineralleri bu iğsi yapısal farklılıkları sebebiyle “fibröz mineraller” olarak da bilinir. Asbest mineralleri bu yapı yardımıyla sıcaklık, sürtünme ve tahakküme yani strese karşı güçlüdürler, lifsi yapıları onlara kusursuz mükemmel eksiksiz bir yalıtım kabiliyeti sunar. Bu özelliklerinin ötesinde asbest endüstride, takribi üç bin iş kolunda yaygın bir biçimde kullanılır.
ASBEST NERELERDE BULUNUR?
Asbest, tabiatta toprak tabakasında doğal olarak görülür. Yer kabuğunu meydana getiren kayaçların içinde de değişen miktarlarda asbest mineralleri bulunur. Özellikle volkanik faaliyetlerin yüksek derecede görüldüğü alanlarda, sıklıkla yoğun birikimler halinde doğada bulunur.
İnsanoğlu ile asbest arasında son yüz yılda bir münasebet oluşmuştur. Asbest ile insan arasındaki bağ gelişmiş ülkelerdeki madencilik ve endüstri sanayisinde oluşan mesleksel temas halinde görülür. Bu iş sektöründeki işçiler asbest madenlerinde nitekim doğrudan, bazı mesleklerde ise doğrudan veya dolaylı yoldan asbest ile temasta bulunmuşlardır. Öte yandan bu maden veya iş mekanlarının çevresinde ikamet edenler, oluşan çevre kirliliği sebebiyle, az da olsa asbest ile münasebet durumunda olmuşlardır.
Üçüncü dünya ülkeleri dışında gelişmekte olan ülkelerde asbest teması, sanayinin gelişimine oranla daha yavaş gözlemlenmektedir. Farklı bir temas şeklinde, kimi coğrafi alanlarda doğal toprak tabakasında yer yer bulunan kontaminasyon sebebiyle, asbest teması kırsal bölgede de gerçekleşebilir.
ASBEST İLE MÜNASEBET GÖSTEREN İŞ ALANLARI HANGİLERİDİR?
Öte yandan gelişmiş ülkelerin tamamında asbest kullanımı tamamen yasaklanmıştır. Ülkemizde de 2010 yılından itibaren asbest üretimi ve kullanım faaliyetleri yasaklanmıştır. Fakat bu belirtilen tarihe kadar üretilen ve kullanılan asbest minerali halen yaşantımızın çoğu bölümünde bulunmaktadır. Fakat gelişmekte olan bazı ülkelerde Rusya, Çin, Hindistan ve gelişmemiş ülkelerde asbestin üretimi ve endüstride tüketimi halen sürmektedir.
Haliyle Asbest minerali üretimi ve kullanımının yasaklandığı ülkelerde şimdilerde farklı maddeler kullanmaya başlanmıştır. Örneğin cam elyafı kullanılmaya başlanmış, böylelikle farklı iş sektörlerinde rizikosuz platformlar meydana gelmiştir.
Fakat daha önce kullanılan ürünler sebebiyle asbest teması halen sürmektedir. Misal modeli epeyce eski arabalarda fren mekanizmasının tamiri aşamasında, eski metruk binaların yıkım aşamasında, gemi söküm tersanelerinde, eski model kaynak ve eski tip yüksek ısı ocaklarında çalışmakta olan işçilerde asbest ile münasebeti mümkündür. Öte yandan hala bu iş sektörlerinde bu tip sıkıntılı durumlar sürmektedir.