Jeomorfoloji Nedir?
Yeryüzünde gördüğümüz farklı coğrafik şekilleri insan doğası ile birlikte inceleyen jeomorfoloji nedir? Jeomorfoloji , Grekçe: geo = yer, morpho = şekil, logos = bilim kelimelerinden türemiştir. Yer şekillerini, oluşturmuş oldukları görünümleri ve bu görünümlerin oluşma süreçlerini inceler. Jeoloji bilimi ile birçok farklı benzerlik gösteren jeomorfolojinin ana amacı kara ve deniz altında görülen şekilleri inceleyerek bu şekillerin oluşum ve evrelerini açıklamaktır. Bu açıklamayı yaparken coğrafî dağılım ve gruplandırmaları da sebepleri ve sonuçları ile birlikte araştırır.
Jeomorfolojinin Konusu
Jeomorfolojide incelenen tüm topografik şekiller coğrafyanın bir dalı olan Klimatoloji , Hidrografya ve Biyocoğrafya ile değerlendirilir. Jeolojik açıdan incelendiğinde ise yer yapısı , morfoloji ve fizyografya jeomorfolojinin konusudur. Dünyada yer alan tüm şekilleri inceleyen jeomorfoloji ile ilgili ilk çalışmalar 19. yüzyılın son yarısında başlamıştır. 1950′ lerden sonra büyük bir gelişme gösteren ve günümüze kadar uzanan çalışmaları ile jeomorfoloji dünyanın değişimlerini inceleyen çağımızın önemli bilim dallarından biridir.
Jeomorfoloji Alanları
Jeomorfoloji ile ilgilenen kişilere jeomorfolog denir. Jeomorfologların inceledikleri spesifik alanlar jeomorfolojinin alanlarını oluşturur. Örneğin buz tabakaları ile buzulların nasıl şekillendiğini inceleyenlere buzul jeomorfoloğu , nehir ve nehirlerden kaynaklanan erozyon sonucu oluşan şekilleri inceleyenlere akarsu jeomorfoloğu denir. Bitki, hayvan ve organizmaların araziler üzerinde gerçekleştirdikleri değişimleri inceleyenlere is biyo jeomorfololog denir.
Jeomorfolojinin geçmişten bu güne ulaşan bazı ekolleri bulunmaktadır. Bunlar;
- Neptünizm ekolü: Neptünistlerin savunuculuğunu üstlendiği neptünizm ekolüne göre yeryüzünün şekillenmesinde dış etkenler ve süreçler baskındır. Ekolün en önemli savunucusu Werner ‘dir.
- Plütonizm ekolü: Plütonistlere göre ise yeryüzünün şekillenmesinde iç etkenler ve süreçler etkilidir.
- Davis Ekolü : Zaman faktörünün büyük önem taşıdığı bu ekol ayrıca ” Morfolojik Devirlilik Görüşü ” olarak da bilinir. Ekolün en önemli savunucusu Davis ‘e göre akarsular da insanlar gibi doğur, gelişir, büyür ve sonra ölür.
- Klimatik jeomorfoloji ekolü: Klimatik jeomorfoloji ekolünde ise diğer ekollerden farklı olarak iklimler devreye girer. Bu ekole göre yeryüzünün şekillenmesinde iklimler ön plandadır. Ekolün en önemli savunucusu Büdel ‘dir.
- Yapısal jeomorfoloji ekolü: Bu ekole göre yeryüzünün şekillenmesinde en çok strüktür yani yapı etkilidir.
- Aktualizm: Aktualizm yukarıda yer alan dört görüşün birleştiği ve savunduğu bir ekoldür. Aktualistlere göre yeryüzü hem dış etkenler hem de iç etkenler sebebiyle şekillenir. Hutton bu ekolün en önemli savunucularından biridir.